Ödemeler dengesi (BOP), ülkelerin belirli bir dönemde tüm uluslararası parasal işlemleri izlemek için kullandıkları yöntemdir. BOP genellikle her üç ayda bir ve her takvim yılında hesaplanır.
Hem özel sektör hem de kamu sektörü tarafından gerçekleştirilen tüm işlemler, bir ülkeye ne kadar para girip çıktığını belirlemek için BOP’ta muhasebeleştirilir. Bir ülke para aldıysa, bu kredi olarak bilinir ve bir ülke para ödediyse veya verdiyse, işlem borç olarak sayılır.
Teorik olarak BOP sıfır olmalıdır, yani varlıklar (krediler) ve yükümlülükler (borçlar) dengelenmelidir, ancak pratikte bu nadiren olur. Böylece BOP, gözlemciye bir ülkenin açığı mı yoksa fazlası mı olduğunu ve tutarsızlıkların ekonominin hangi bölümünden kaynaklandığını söyleyebilir.
Temel Çıkarımlar
- Ödemeler dengesi (BOP), bir ülkenin sakinleri tarafından yapılan tüm uluslararası finansal işlemlerin kaydıdır.
- BOP’un üç ana kategorisi vardır: cari hesap, sermaye hesabı ve finans hesabı.
- Cari hesap, bir ülkeye mal ve hizmet girişini ve çıkışını işaretlemek için kullanılır.
- Sermaye hesabı, tüm uluslararası sermaye transferlerinin kaydedildiği yerdir.
- Finans hesabında, iş, gayrimenkul, tahvil ve hisse senetlerine yapılan yatırımlarla ilgili uluslararası para akışları belgelenir.
- Cari hesap, BOP’u sıfırda bırakarak birleşik sermaye ve finansal hesaplara karşı dengelenmelidir, ancak bu nadiren gerçekleşir.
Ödemeler Dengesi Nasıl Bölünür?
BOP üç ana kategoriye ayrılır: cari hesap (bir mal ve hizmet hesabı, bir birincil gelir hesabı ve bir ikincil gelir hesabı içerir), sermaye hesabı ve finans hesabı. Bu üç kategori içinde, her biri farklı türde bir uluslararası parasal işlemi açıklayan alt bölümler vardır.
Cari Hesap
Cari hesap, bir ülkeye mal ve hizmet girişini ve çıkışını işaretlemek için kullanılır. Hem kamu hem de özel yatırımlardan elde edilen kazançlar da cari hesaba konur.
Cari hesap içinde, satın alınan, satılan veya verilen (muhtemelen yardım şeklinde) hammaddeler ve mamul mallar gibi malları içeren mal ticaretine ilişkin krediler ve borçlar bulunur. Hizmetler, turizm, ulaşım (Mısır’da Süveyş Kanalı’ndan bir gemi geçtiğinde ödenmesi gereken vergi gibi), mühendislik, ticari hizmet ücretleri (örneğin avukatlardan veya yönetim danışmanlığından) ve patent ve telif haklarından elde edilen gelirleri ifade eder.
Mal ve hizmetler birlikte bir ülkenin ticaret dengesini (YİD) oluşturur. YİD, toplam ithalat ve ihracatı oluşturduğundan, tipik olarak bir ülkenin ödemeler dengesinin en büyük bölümünü oluşturur. Bir ülkenin YİD açığı varsa, ihracatından fazlasını ithal eder, YİD fazlası varsa, ithalatından fazlasını ihraç eder.
Hisse senetleri (temettü şeklinde) gibi gelir getirici varlıklardan elde edilen gelirler de cari hesaba kaydedilir. Cari hesabın son bileşeni tek taraflı transferlerdir. Bunlar çoğunlukla işçi dövizi olan, yurt dışında çalışan bir vatandaşın ülkesine geri gönderilen maaşları ve doğrudan alınan dış yardımlardan oluşan kredilerdir.
Sermaye Hesabı
Sermaye hesabı, tüm uluslararası sermaye transferlerinin kaydedildiği yerdir. Bu, finansal olmayan varlıkların (örneğin, arazi gibi fiziksel bir varlık) ve üretim için gerekli olan ancak elmasların çıkarılması için kullanılan bir maden gibi üretilmemiş varlıkların edinilmesi veya elden çıkarılması anlamına gelir.
Sermaye hesabı, borç affından, bir ülkeden ayrılan veya ülkeye giren göçmenler tarafından mal ve finansal varlıkların transferinden, sabit varlıkların mülkiyetinin devrinden (gelir elde etmek için üretim sürecinde kullanılan ekipman gibi varlıklar), alınan fonların sabit varlıkların satışı veya edinimine aktarılmasından, hediye ve veraset vergilerinden, ölüm vergilerinden ve son olarak sabit varlıklara sigortasız hasardan dallanan parasal akışlara bölünür.
Finans Hesabı
Finans hesabında, iş, gayrimenkul, tahvil ve hisse senetlerine yapılan yatırımlarla ilgili uluslararası para akışları belgelenir. Ayrıca, yabancı rezervler, altın, Uluslararası Para Fonu’nda (IMF) tutulan özel çekme hakları (SDR’ler), yurtdışında tutulan özel varlıklar ve doğrudan yabancı yatırım gibi devlete ait varlıklar da dahildir. Yabancıların sahip olduğu özel ve resmi varlıklar da mali hesaba kaydedilir.
BOP Nasıl Dengelenir?
Cari hesap, birleşik sermaye ve mali hesaplarla dengelenmelidir; ancak, yukarıda belirtildiği gibi, bu nadiren olur. Dalgalanan döviz kurlarında paranın değerindeki değişikliğin BOP tutarsızlıklarına katkıda bulunabileceğini de not etmeliyiz.
Bir ülkenin yurt dışında sabit kıymeti varsa, bu ödünç alınan miktar sermaye hesabı çıkışı olarak işaretlenir. Ancak, o duran varlığın satışı bir cari hesap girişi (yatırımlardan elde edilen kazanç) olarak kabul edilecektir. Böylece cari açık finanse edilmiş olacaktır.
Bir ülkede sermaye hesabı tarafından finanse edilen bir cari hesap açığı olduğunda, ülke aslında daha fazla mal ve hizmet için sermaye varlıklarından vazgeçiyor. Eğer bir ülke cari açığını kapatmak için borç alıyorsa bu BOP’a yabancı sermaye girişi olarak karşımıza çıkar.
BOP’u serbestleştirmek
20. yüzyılın sonlarında küresel finansal işlemlerin ve ticaretin yükselişi, birçok gelişmekte olan ülkede BOP’u ve makroekonomik liberalleşmeyi teşvik etti. Gelişmekte olan piyasa ekonomik patlamasının ortaya çıkmasıyla birlikte, gelişmekte olan ülkelerden bu sermaye girişlerinden yararlanmak için sermaye ve finansal hesap işlemleri üzerindeki kısıtlamaları kaldırmaları istendi.
Bazı iktisatçılar, BOP kısıtlamalarının serbestleştirilmesinin, Asya mali krizi gibi gelişmekte olan piyasa ülkelerinde eninde sonunda mali krizlere yol açtığına inanıyor.
Bu ülkelerin pek çoğu, finansal ve finansal olmayan varlıkların yabancı mülkiyetini engelleyen düzenlemelerle kısıtlayıcı makroekonomik politikalara sahipti. Yönetmelik yurt dışına para transferini de sınırlandırdı.
Sermaye ve finans hesaplarının serbestleştirilmesiyle birlikte, sermaye piyasaları büyümeye başladı, bu sadece yatırımcılar için daha şeffaf ve sofistike bir piyasa sağlamakla kalmadı, aynı zamanda doğrudan yabancı yatırıma (FDI) da yol açtı.
Örneğin, yeni bir elektrik santrali şeklindeki yatırımlar, bir ülkenin yeni teknolojilere ve verimliliğe daha fazla maruz kalmasını sağlayacak ve sonuçta daha büyük üretim hacimlerine izin vererek ülkenin genel gayri safi yurtiçi hasılasını (GSYİH) artıracaktır. Liberalleşme ayrıca çeşitli pazarlarda daha fazla çeşitlendirmeye izin vererek daha az risk sağlayabilir.
Ödemeler Dengesi (BOP) Ne İçin Kullanılır?
BOP, bir ekonominin dünyanın geri kalanıyla olan işlemlerine bakar. Bir ekonominin sağlığının önemli bir göstergesidir.
BOP’un Ana Bileşenleri Nelerdir?
BOP’un üç ana bileşeni vardır: finans hesabı, sermaye hesabı ve cari hesap. İlk ikisinin kombinasyonu üçüncü ile dengelenmelidir, ancak bu her zaman olmaz.
BOP’un En Önemli Parçası Nedir?
Mal ve hizmetlerin (yani ithalat ve ihracatın toplamı) birleşimi olan ticaret dengesi (YİD), BOP’un en büyük bölümünü oluşturur. Bir ülkenin ticaret fazlası mı yoksa açığı mı olduğunu netleştirir.
Alt çizgi
Ödemeler dengesi (BOP), ülkelerin belirli bir süre içindeki uluslararası parasal işlemlerin tamamını ölçtüğü yöntemdir. BOP üç ana hesaptan oluşur: cari hesap, sermaye hesabı ve finans hesabı. Cari hesap, finans ve sermaye hesabının toplamını dengelemek içindir, ancak nadiren yapar.
20. yüzyılın sonlarında küreselleşme, gelişmekte olan birçok piyasa ekonomisinde BOP’un liberalleşmesine yol açtı. Bu ülkeler, gelişmiş yabancı ülkelerden gelen nakit akışlarından yararlanmak için BOP hesaplarındaki kısıtlamaları kaldırdılar ve bu da ekonomilerini canlandırdı.